प्रेरणादायी कथा श्री तानाजी मालुसरे, सिंहगडाची लढाई जिंकणारा अनसंग हिरो
1674 मध्ये, छत्रपती शिवाजी नावाच्या भोंसले मराठा कुळातील सदस्याच्या राज्याभिषेकाने मराठा राज्य किंवा मराठा संघराज्याची स्थापना झाली. 18 व्या शतकात मराठ्यांचे भारतीय उपखंडाच्या मोठ्या भागावर वर्चस्व होते आणि मुघल साम्राज्याच्या हळूहळू नष्ट होण्यास जबाबदार असलेल्या महान शक्तींपैकी एक असल्याचे मानले जाते. पण जेव्हा मराठ्यांच्या पराक्रमाची, बुद्धिमत्तेची आणि यशाची चर्चा होते तेव्हा कधीही न गायब योद्धा आणि वीर तानाजी मालुसरे यांना वगळू नये.
तानाजी मालुसरे यांच्याबद्दल काही कमी ज्ञात तथ्ये
तानाजी हा मराठा साम्राज्यातील एक महान योद्धा होता.
ते मालुसरे कुळातील होते आणि त्यांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांसोबत अनेक लढाया केल्या.
१६७० मधील सिंहगडच्या लढाईत तानाजी सर्वात प्रसिद्ध आहे.
1665 मध्ये पुरंदरच्या तहानुसार शिवाजीला कोंढाणा (पुण्याजवळील) किल्ला मुघलांच्या हाती द्यावा लागला. हा किल्ला जवळजवळ अभेद्य मानला जात होता कारण हा सर्वात जास्त तटबंदी असलेला आणि सामरिकदृष्ट्या ठेवलेल्या किल्ल्यांपैकी एक होता. मुघल सेनापती जयसिंग प्रथम याने नियुक्त केलेल्या राजपूत योद्धा उदयभान राठोड याने या किल्ल्याची आज्ञा केली होती.
मराठा राजा शिवाजी आणि मुघल साम्राज्याचा सेनापती जयसिंग पहिला यांच्यात पुरंदरचा तह
मराठा साम्राज्य प्रामुख्याने भारताच्या नैऋत्य भागात वसलेले होते. पुणे शहराजवळ कोंढाणा नावाचा किल्ला होता . १६६५ मध्ये मुघल सम्राट औरंगजेबाच्या सैन्याने किल्ल्याला वेढा घातला. म्हणून, 11 जून 1665 रोजी, मराठा राजा शिवाजी आणि मुघल साम्राज्याचा सेनापती जयसिंग I यांच्यात पुरंदरचा तह नावाचा तह झाला. या करारामुळे सिंहगडचा किल्ला आणि मराठा जमिनीचे अनेक तुकडे मुघल वर्चस्वाकडे गेले.
शिवाजीला त्या वेळी शांतता हवी होती, ज्यामुळे त्यांच्याकडे मुघलांचे पालन करण्याशिवाय काहीही राहिले नाही. तरीही त्यांनी मराठ्यांच्या भूमीवर ताबा मिळवायचा आणि त्यांचा लाडका किल्ला ताब्यात घ्यायचा हा विचार मराठ्यांना वेळोवेळी चिडवत असे. अखेरीस, 1670 मध्ये, शिवाजी महाराजांनी त्यांचे प्रिय मित्र आणि लष्करी नेते, तानाजी यांना सांगितले की जाऊन सिंहगड (तेव्हा कोंढाणा म्हणून ओळखला जाणारा) हा किल्ला मुघलांकडून पुन्हा ताब्यात घ्यावा, कारण तो कधीही त्यांचा नव्हता.
कोंढाणा किल्ला
किल्ल्यावरील मुघलांच्या ताब्याची कल्पना शिवाजीच्या आई राजमाता जिजाबाई यांना अत्यंत संतापजनक होती. तिने शिवाजीला किल्ला पुन्हा जिंकण्याचा सल्ला दिला.
सिंहगडाची लढाई, १६७०
मराठे आणि मुघल यांच्यात लढाई सुरू झाली आणि दोन्ही विरोधक भयंकर लढले. पण अखेरीस, मुघल सैनिकांच्या भयावह प्रमाणामुळे मराठ्यांची संख्या जास्त झाली. उदयभान राठोड आणि तानाजी मालुसरे तलवारीच्या द्वंद्वात मग्न होते. दोन शूर योद्ध्यांमधील भांडण दीर्घकाळ चालले आणि इतिहास रचला पण मालुसरे यांना आपला जीव गमवावा लागला.
परिस्थितीमुळे निराश होऊनही मराठ्यांनी आशा सोडली नाही त्यांनी मालुसरे यांचे बंधू सूर्याजी मालुसरे यांच्या नेतृत्वाखाली लढाई सुरू ठेवली. सरतेशेवटी मराठा सैन्याने किल्ला परत जिंकला पण रत्न योद्धा तानाजी मालुसरे यांना एका सैनिकाचा मृत्यू पत्करावा लागला.
अजिंक्य किल्ल्याचा अखेर पुनरुज्जीवन झाला आणि ते मराठा सैनिकांच्या अफाट पराक्रमामुळेच शक्य झाले, असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. तानाजीच्या बलिदानासाठी शिवाजी महाराज म्हणाले ‘गड आला पण सिंह गेला’ ‘ गड आला पण सिंह गेला ‘. म्हणजे किल्ला जिंकला पण सिंह मेला.
तानाजी शिवाजीसह
किल्ला पुन्हा जिंकण्यासाठी शिवाजीने युद्धात सैन्याचे नेतृत्व करण्यासाठी तानाजीची निवड करण्याचा निर्णय घेतला. शिवाजीने तानाजी मालुसरे यांच्यावर जबाबदारी सोपवली आणि ते आपल्या मुलाच्या लग्नाच्या तयारीत व्यस्त असताना त्यांना बोलावून घेतले. तानाजी उत्सव सोडून मोहिमेची जबाबदारी घेऊन कोंढाण्याकडे निघून गेला.
सुभेदार तानाजी मालुसरे
कोंढाणा येथे पोहोचल्यावर त्याने आपल्या ३०० सैन्याच्या तुकडीने पश्चिमेकडून किल्ला सर करण्याचा प्रयत्न केला.
तानाजी मालुसरे कोंढाणा किल्ला स्केलिंग करताना
एका कथेनुसार, किल्ल्याचा मागोवा घेत असताना, तानाजीने “यशवंती” नावाच्या बंगाल मॉनिटर लिझार्डची (घोरपड) मदत घेतली ज्याला तो दोरी बांधून गडावर चढला. दोन अयशस्वी प्रयत्नांनंतर अखेरचा डोंगरी किल्ला सर करण्यात त्याला यश आले.
तानाजी मालुसरे सरड्याच्या साहाय्याने कोंढाणा किल्ला स्केलिंग करत आहेत
एकदा किल्ल्याच्या आत आणि “कल्याण दरवाजा” उघडल्यानंतर तानाजी आणि त्याच्या माणसांनी मुघल सैन्यावर हल्ला केला. त्यांचा धाकटा भाऊ सूर्याजी यांच्या नेतृत्वाखालील 500 सैन्याच्या तुकडीने त्यांना या कार्यक्रमात मदत केली.
कोंढाणा किल्ल्याचा कल्याण दरवाजा
उदयभान राठोड याच्या हाती किल्ल्याची सेना असल्याने उदयभानच्या सैन्यात आणि तानाजीच्या सैन्यात घनघोर लढाई झाली.
शूर सिंहाप्रमाणे लढताना तानाजीची ढाल तुटली. तथापि, त्याने बचावाच्या हातावर आपले वरचे वस्त्र बांधले आणि लढाई सुरूच ठेवली.
कोंडाणाची लढाई
अखेरीस, तानाजीच्या सैन्याने किल्ला जिंकला, परंतु प्रक्रियेत, तानाजी मालुसरे यांनी रणांगणावर लढा देत प्राण सोडले.
तानाजीच्या निधनाची बातमी शिवाजीला कळताच त्यांनी दुःख व्यक्त केले- “गड आला, पण सिंह गेला” (किल्ला आला, पण सिंह गेला).
पुढे तानाजी मालुसरे यांच्या स्मरणार्थ शिवाजींनी कोंढाणा किल्ल्याचे नामकरण सिंहगड केले.
सिंहगड किल्ला
2019 मध्ये, बॉलीवूड अभिनेता अजय देवगणने सोशल मीडियावर घोषणा केली की तो सुभेदार तानाजी मालुसरे यांच्या जीवनावर ‘तानाजी: द अनसंग वॉरियर’ या शीर्षकासह एक बायोपिक तयार करेल.
तानाजी मालुसरे यांना आम्ही सलाम करतो ज्यांनी आपल्या अतुलनीय योगदानाने अशक्य गोष्टीचे शक्यात रूपांतर करून मराठ्यांना अभिमान वाटला. जेल भवानी ! शिवाजीला तुरुंगात टाका!
